Op uitnodiging van de provincie Noord-Brabant kwamen op donderdag 29 juni 2017 ruim 150 aanwezigen af op de bijeenkomst ‘Grond voor publieke doelen’ in Huize Bergen in Vught.
Tijdens de bijeenkomst werd de website www.duurzamegronduitgifte.nl geïntroduceerd. Daarnaast werd met de aanwezigen gediscussieerd over wat overheden kunnen doen om het feitelijk gebruik van hun gronden te verduurzamen. Onderstaand het verslag van zowel het plenaire debat als de workshop.
Duurzame Gronduitgifte: plenair
In het plenaire deel van de bijeenkomst werden in een ronde tafelgesprek de ambities en ervaringen van verschillende (Brabantse) partijen belicht. Rond de tafel zaten Mary Fiers (Groen Ontwikkelfonds Brabant), Marc de Wit (Staatsbosbeheer), Ernst-Jan van Haaften (Brabants Landschap), Frans Verouden (Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze), Chris Tönissen (wethouder gemeente Eersel) en Susan Martens (dagvoorzitter, Bureau ZET).
Mary Fiers van het Groen Ontwikkelfonds Brabant gaf aan dat er sprake is van een gezamenlijke ambitie bij negen Brabantse organisaties: “We kunnen ons zorgen maken over Donald Trump die het Klimaatakkoord van Parijs afwijst, maar het gaat er om wat we zelf kunnen doen. Verbeter de wereld en begin bij jezelf! Het inzetten van publieke gronden voor duurzaamheid is daarin een belangrijke kans. Om niet allemaal zelf het wiel uit te vinden hebben we met enkele Brabantse partijen een gezamenlijke ambitie uitgesproken: Wij streven er naar om het feitelijk gebruik van de gronden, die wij verpachten of in gebruik geven, te verduurzamen door voorwaarden te stellen aan de verpachting of het gebruik van de gronden. De ervaringen en de kennis die we hebben opgedaan willen we delen.”
Staatsbosbeheer
Staatsbosbeheer verpacht 8.000 ha grasland. Dat gebeurt onder voorwaarden, omdat Staatsbosbeheer een natuurorganisatie is en omdat de provincie doelen stelt voor het natuurbeheer. Voor de ene boer is het makkelijker dan voor de andere om deze voorwaarden na te komen. Het streven is dat voor 2020 alle pachters een basiscursus ecologisch beheer hebben gevolgd. De eerste 1.000 van de 4.000 pachters zijn al gestart. Veel boeren willen graag leren over ecologisch beheer en samen in hun bedrijf investeren.
Brabants Landschap
Brabants Landschap heeft 4.000 ha cultuurgrond waarvan het meeste grasland is, maar ook de een deel akkers, waarop naast natuur ook het produceren van een mooi gewas belangrijk is. Op 400 ha akkers werkt Brabants Landschap samen met biologische boeren: minder mest, geen gewasbeschermingsmiddelen en dunner zaaien. Het publiek vindt het mooi en er is veel animo bij boeren.
Groen Ontwikkelfonds
Het Groenontwikkelfonds Brabant heeft een paar duizend hectare voor de pacht. Samen met Wageningen Universiteit en MilieuKeur heeft het Groenontwikkelfonds Brabant een puntensysteem ontwikkeld, dat gekoppeld is aan duurzaamheidscertificaten als Skal, Beter Leven en Milieukeur. Het hebben van zo’n keurmerk levert punten op en weegt samen met de pachtprijs mee in de gunning. Het model is inmiddels juridisch gecheckt en toegepast op zo’n 1.000 pachtcontracten. De gunningscriteria en evaluatie van de gunning kunt u vinden op deze website.
Dal van de Kleine Beerze
De Landcoöperatie Dal van de Kleine Beerze is een samenwerking tussen boeren, burgers en ondernemers. Zij kunnen lid worden en een aandeel kopen in de Landcoöperatie. Van de opbrengst van de aandelen worden in een pacht-koopconstructie gronden aangekocht die door de provincie beschikbaar zijn gesteld voor private investeerders die onder duurzame voorwaarden en met maatschappelijk belang de gronden beheren. De gronden worden vervolgens verpacht aan pachters uit de regio. De leden bepalen de duurzame pachtvoorwaarden en zetten zich in voor verdere gebiedsontwikkeling. Gezocht wordt naar ecologisch en economisch rendement.
Gemeente Eersel
De gemeente Eersel heeft 200 ha landbouwgrond in bezit. Voor een deel worden die verpacht aan de Landcoöperatie. De gemeente heeft daarnaast een aantal kortlopende pachtgronden uit de pacht gehaald en deze gronden in samenwerking met Vogelwerkgroep De Kempen en Biodiversiteitsteam Eersel als vogelakkers ingericht. In dit voorbeeld vervullen natuurvrijwilligers en de gemeente een sleutelrol: ze nemen een gezamenlijke verantwoordelijkheid om de biodiversiteit te vergroten. Veel gemeenten hebben van oudsher landbouwgronden in bezit en zijn op zoek naar goede voorbeelden en werkmodellen om de duurzaamheid te vergroten. Met de samenwerking laten de partijen zien dat er veel mogelijk is en dat er uiteenlopende oplossingen en doelen zijn als het gaat om duurzaam grondgebruik. Het kan gaan om biodiversiteit maar ook om energietransitie of klimaatadaptatie. De ervaring leert ook dat er veel behoefte is aan ondersteuning en aan goede voorbeelden. Daarom is de website www.duurzamegronduitgifte.nl gelanceerd, om zo alle kennis en goede ideeën te verzamelen. Goede voorbeelden kunnen aangeleverd worden!
Parallelsessie
In de parellelsessie werden in dialoog tussen de aanwezige ervaringsdeskundigen en de overige deelnemers vier onderwerpen verder uitgediept:
1. het soort duurzaamheidseisen dat gesteld wordt (criteria);
2. de vertaling van de duurzaamheidseisen naar een praktische werkwijze;
3. de vraagzijde van duurzame gronduitgifte;
4. de beren op de weg.
Het soort duurzaamheidseisen/criteria varieert. Het is afhankelijk van je eigen doel. In de praktijk blijkt uiteindelijk veel te kunnen. Een voorbeeld is de doelstelling minder logistieke bewegingen van boeren. De maximale afstand van bedrijf tot pachtgronden kan je niet opnemen in de eisen, maar bij het Groenontwikkelfonds Brabant is er voor gekozen om het maximum aantal percelen waarop men kan inschrijven te beperken. Ondernemers kiezen dan zelf voor percelen dichtbij huis.
Enkele aanwezigen vragen zich af of bij het bepalen van je duurzaamheidseisen niet beter aan kunt sluiten bij lopende gebiedsprocessen, zodat je een bredere aanpak krijgt. Waar al gebiedsprocessen lopen, zoals het Dal van de Kleine Beerze, is het zeker goed om daar bij aan te sluiten, je kunt dan vaak meerdere partijen en meerdere belangen bedienen. Er zijn echter niet overal gebiedsprocessen en door het stellen van duurzaamheidseisen kan alvast een slag gemaakt worden. Er zijn verschillende manieren om duurzaamheidscriteria om te zetten naar een praktische werkwijze. De beoordelingssystematiek van het Groenontwikkelfonds Brabant, gekoppeld aan keurmerken is een voorbeeld, andere partijen legen een koppeling met natuurbeheer (bijvoorbeeld weidevogels in Eersel) of het GLB.
Uit de zaal komt de vraag of het mogelijk is om bij de beoordeling enkel te kijken naar 3 duurzaamheidscriteria / maatschappelijke meerwaarde en helemaal niet meer naar prijs. Volgens de aanwezige ervaringsdeskundigen is dit zeker mogelijk. Als je het vooraf maar goed op schrijft. Diverse biologische boeren in de zaal geven aan dat er vanuit de duurzame landbouw zeker vraag is naar verpachting onder duurzaamheidseisen. Wat hen betreft zou het percentage percelen waarbij eisen gesteld worden aan het gebruik wel mogen toenemen. “Ik investeer mee in de kwaliteit van de bodem, de natuur en de omgeving, dan is het maatschappelijk ook te rechtvaardigen dat dit wordt meegewogen bij de gronduitgifte”, stelt een van de aanwezige boeren.
Ook vanuit burgers is er belangstelling om grond te pachten en duurzaam te beheren. Eerder is al het voorbeeld genoemd van de door vrijwilligers beheerde vogelakkers in Eersel en ook in Uden is een vrijwilligersgroep actief die meer dan 30 hectare grond duurzaam beheert. Diverse aanwezigen maakten van de gelegenheid gebruik om een eigen casus in te brengen waaruit blijkt dat de praktijk weerbarstig kan zijn.
Sprekend over de beren op de weg blijkt het de juridische wet- en regelgeving één van de belangrijkste hindernissen. Voor initiatiefnemers is het spannend om vooraf met de eigenaar van de grond in gesprek te gaan over hun plannen, omdat zij niet om die reden uitgesloten willen worden van mededingen in de uitgifteprocedure. En ook voor de verpachtende partij is openbare gronduitgifte soms lastig, beamen Staatbosbeheer en Waterschap Aa en Maas. Maar er zijn wegen te vinden om binnen de wet- en regelgeving te selecteren op de hoogste maatschappelijke meerwaarde. De ervaringen van partijen die hun voorbeelden presenteren op de website zijn daarbij goed bruikbaar. De ervaringsdeskundigen geven ook aan dat duurzame gronduitgifte zeker geen kostenpost hoeft te zijn. De pachtopbrengsten zijn niet per definitie lager en door slimme online procedures kun je kosten op de administratie besparen. Het kost wel tijd om de voorwaarden goed te doordenken en uit te werken, maar als die stap gezet is, gaat het redelijk makkelijk. De ervaring leert dat goed uitgewerkte voorwaarden bij de Grondkamer geen problemen opleveren. Ook door kleinere grondbezitters is duurzame gronduitgifte te realiseren. Duurzame gronduitgifte, het kan, het mag en het levert resultaat op!
