Op donderdag 27 september 2018 vond op Landgoed Assisië in Biezenmortel de bijeenkomst ‘Duurzame gronduitgifte: met beide benen op de Brabantse grond’ plaats. De ruim 150 aanwezigen hadden een brede achtergrond: van raadsleden, wethouders, ambtenaren, vertegenwoordigers van banken en rentmeesterkantoren tot agrariërs, natuurbeschermers, grondbezitters, pachters en beleggers in grond. Het liet zien dat de belangstelling voor het onderwerp duurzame gronduitgifte groot is. Steeds meer partijen onderschrijven het idee dat een duurzamer gebruik van (landbouw)gronden mogelijk is door voorwaarden te stellen aan gronduitgifte.
Anne-Marie Spierings – If not us, then who?
Anne-Marie Spierings, gedeputeerde voor agrarische ontwikkeling, energie en bestuur brak een lans voor het samen de schouders zetten onder het streven naar een kringlooplandbouw. In kringlooplandbouw is een gezonde en vitale bodem essentieel. “Er zijn boeren met lef en ambitie die hard werken aan een productiewijze die meer aansluit bij de natuurlijke omgeving”, aldus Spierings, die Sjaak Verhulst als voorbeeld noemde. Hij ontving onlangs een Agrofoodpluim voor zijn biologische visie op de bodem.
Maar deze boeren kunnen het niet alleen. Er is steun en support nodig van alle partijen in de agrarische keten. Daarom wordt, aldus Spierings, bij openbare verpachting van gronden van de provincie niet uitsluitend gegund op basis van de geboden prijs. Ook de ‘duurzaamheidsscore’ weegt mee. Deze score wordt bepaald aan de hand van bestaande certificaten (bijvoorbeeld Skal en Milieukeur). Deze wijze van gunning stimuleert een duurzamer beheer van de provinciale grond. De aantoonbare inspanningen van de pachter voor het waterbeheer, verbetering van de bodemkwaliteit en versterking van de biodiversiteit worden op deze manier beloond.
“Dit klinkt heel logisch”, stelde Spierings vast, “maar de praktijk is dat voor de meeste partijen nog steeds alleen de prijs telt. Gelukkig staat de provincie niet alleen. Samen met acht andere partijen (Groen Ontwikkelfonds Brabant, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Brabants Landschap, en de vier Brabantse waterschappen) is een ambitiestatement opgesteld. Zij werken samen om het feitelijk gebruik van de gronden, die zij verpachten of in gebruik geven, te verduurzamen. Iedere partij doet dat op zijn eigen manier, die past bij de organisatie en de doelstellingen van de organisatie. Ook ontwikkelen zij nieuwe aanpakken.”
Hun kennis over en ervaring met duurzame gronduitgifte willen zij graag delen. Bijvoorbeeld door de organisatie van bijeenkomsten als die van 27 september. Waarbij, in lijn met het motto van de Dutch Design Week 2018 (‘if not us, then who?’), de belangrijkste vraag is: “Wat gaat u bijdragen?”.
Willem Bruil – Pachtwet biedt mogelijkheden
Ook hoogleraar Willem Bruil van het Instituut voor Agrarisch Recht gaf in zijn presentatie aan veel belang te hechten aan grond: voor de duurzame bedrijfsvoering van boeren enals beleidsinstrument voor overheden en andere grondeigenaren.
Reguliere pacht verdwijnt langzaam, concludeerde Bruil. Geliberaliseerde pacht komt daarvoor in de plaats en biedt meer mogelijkheden voor duurzame gronduitgifte door de randvoorwaarden die er aan kunnen worden verbonden. Voor boeren biedt het meer perspectief als de pachttermijnen langdurend zijn. Voor de overheid hoeft langdurige pacht geen probleem te zijn, omdat in geliberaliseerde pacht tussentijds opzeggen wel mogelijk is.
“Wat in de voorwaarden wordt meegenomen is een afweging”, aldus Bruil. “Als je de bodem wilt beschermen is een beperking van zware machines om bodemverdichting te voorkomen logisch. Een ‘beter leven’-label heeft geen direct effect op de bodemkwaliteit, maar is geschikt voor dierenwelzijn. Bij de selectie van pachters zou je zelfs breder kunnen kijken bijvoorbeeld naar de bereidheid om op andere gronden van het bedrijf het beheer te verduurzamen.”
Mary Fiers – Waar een wil is, is een weg
Mary Fiers, directeur van Groen Ontwikkelfonds Brabant, was klip en klaar in haar presentatie. ‘Duurzame gronduitgifte kán, mág én levert ook wat op.’
Haar advies: als je een plan hebt waar je in gelooft, start gewoon! Het inzetten bij gronduitgifte op certificaten, zoals nu gebeurt bij de provinciale gronden, blijkt in de praktijk vruchten af te werpen. Het percentage boeren met certificaten bij de gunning is hoger dan bij inschrijving en stijgt gestaag. “Het is een kwestie van beginnen en iedere keer kijken waar het beter kan.”
Toch blijkt dat “gewoon” beginnen best lastig. Sommige partijen ervaren nogal wat ‘beren op de weg’:
- wethouders die niet willen…
- ambtenaren die niet willen, bijvoorbeeld die van vastgoed…
- we doen het al jaren zo, waarom zouden we het anders doen…
- hebben we al eens geprobeerd, werkte niet …
- mag niet volgens onze juristen…
- hoe controleren we dat dan…
- er zijn niet genoeg duurzame boeren… en
- dit gaat geld kosten!
Uiteindelijk zijn alle beren wel van de weg te krijgen: “zoek de bezwaarmakers op, neem de bezwaren serieus, kom met oplossingen, draag kennis aan en blijf volhouden want ‘waar een wil is, is een weg!’”
Sjaak Sprangers – Duurzame boeren willen graag grond
Biologisch melkveehouder en voorzitter van stichting De Duinboeren, Sjaak Sprangers, betoogde dat voldoende grond essentieel is voor duurzaam bedrijf en een vitale bodem. “Je moet streven naar een optimale in plaats van maximale opbrengst”, aldus Sprangers. Op zijn bedrijf scheidt hij vaste mest en urine. Vaste mest kun je gebruiken voor het verbeteren van het bodemmilieu, het organische stofgehalte en het vasthouden van water. De gier kun je in april op het land brengen. “Dat werkt binnen een paar dagen.” Het gaat om de kringloop onder de grond. De koeien van Sprangers zijn misschien geen topsporters, maar ze gaan wel lang mee. Een groot oppervlak aan grond geeft ruimte voor een duurzaam beheer, weidegang en ook voor natuur.
Wat nodig is, zijn langjarige contracten met de overheid. Dan kan de ondernemer in vertrouwen kiezen voor duurzaamheid. Dat vergt lef van de verpachter, maar gelukkig, zo constateerde Sprangers, zie je dat al steeds meer bij terreinbeherende organisaties. “De pioniers onder de duurzame boeren hebben best een goede businesscase, al kun je niet alles van tevoren precies uitrekenen.”
De echte groeiers onder de boeren hou je niet tegen, is de overtuiging van Sprangers, maar gelijktijdig zie je een grote groep jonge boeren nadenken over wat voor ondernemer ze willen zijn.
Mario Jacobs – Met grond krijg je het rond
Mario Jacobs, wethouder van Tilburg met onder meer natuur en landschap in portefeuille, moest bekennen dat voor het eerst het woord ‘landbouw’ voorkomt in het Tilburgse collegeprogramma. De gemeente vindt een toekomst voor boeren belangrijk, in combinatie met zorg voor natuur en landschap en andere functies in het buitengebied. Op de eigen grond van de gemeente (500 ha) is gekozen voor het uitgangspunt dat geen kunstmest, geen bestrijdingsmiddelen en geen beregeningsmethoden worden gebruikt. In samenwerking met lokale, liefst biologische boeren probeert de gemeente te komen tot circulaire landbouw: van economisch naar meer ecologisch rendement en van intensieve teelt naar meer biodiversiteit. Kortom, beleidsambities worden gerealiseerd via de eigen grond. Tips van de wethouder: “hou zo veel mogelijk grond in eigendom want met grond krijg je het rond, ga samen struikelend voorwaarts en overlaad boeren niet met jouw ambities.”
Dick van den Oever – Een gezonde bodem heeft eeuwigheidswaarde
Dick van den Oever, directeur Vastgoed van verzekeraar a.s.r., heeft een grote grondportefeuille in beheer, met ook veel landbouw en landgoederen (40.000 ha). Aan tien van de sustainable development goals (SDG’s) kan a.s.r. een bijdrage leveren via de grondportefeuille. A.s.r. real estate creëert voor haar vastgoed eeuwigheidswaarde. Voor de landbouwportefeuille betekent dit dat a.s.r. streeft naar een gezonde bodem. Voor de boer als gebruiker en voor a.s.r. als belegger met een ultralange beleggingshorizon van groot belang. “Samen dragen we bij aan een duurzame, leefbare en werkbare samenleving.”
Met Rabobank en Vitens zoekt a.s.r. in de bodemcoalitie naar een uniform en praktisch bruikbaar meetinstrument om de kwaliteit van de bodem te kwantificeren en verbetering meetbaar te maken.
Erik van Merrienboer – duurzame gronduitgifte moet vanzelfsprekend worden
Erik van Merrienboer, gedeputeerde voor ruimte en financiën, sloot de middag af en gaf aan een aantal belangrijke boodschappen te hebben opgepikt:
- als grondeigenaar wil je niet alleen sturen op korte termijn winst maar juist op duurzaam rendement van je vastgoed op lange termijn, zelfs met eeuwigheidswaarde;
- duurzame gronduitgifte is in lijn met de omgevingsvisie: door breed te kijken naar meerdere belangen en doelen kunnen we agrarische ondernemers, die bijdragen aan maatschappelijke doelen, belonen;
- als je ambitie hebt, kun je met elkaar de mythes doorprikken die soms duurzame gronduitgifte in de weg lijken te zitten. Samen maken we duurzame gronduitgifte de nieuwe standaard.
Zijn slotconclusie: “Het is goed om in bijeenkomsten als deze kennis uit te wisselen, elkaar te ontmoeten en te inspireren en optimistisch te zijn. Samen hebben we de wijsheid in pacht. If not us, then who?”
